Erməniylə "bir jetonluq" söhbət

İstanbul Atatürk Hava Limanında yükümü də aldıqdan sonra yaxsı tanıdığım hava limanının aşağı mərtəbəsinə endim. İstanbulun hava limanından avtovağzalına qədər metro xəttinin olması qonaqları buranın problemli nəqliyyatından xilas edir . Ağır çemodanımın təkərlərindən biri qırılmışdı və bu da onu daşımaqda çətinlik yaradırdı. Çemodanı metro jetonu almaq üçün divara söykədim və cibimdəki bütün dəmir bir lirəlikləri aparata daxil edərək hər ehtimala qarşı 3 jeton aldım. Jetonu alıb keçid yerinə (TURNİKETə) yaxınlaşarkən nəzarətçiyə dərdini başa salmağa çalışan görünüşcə köhnə məhlə yoldaşımı xatırladan bir nəfər gördüm : “valyuta, valyuta, dollar –lira ? Valyuta?" deyərək əlindəki dollarlarla nəsə başa salmağa çalışsa da, metro işçisi heç bir şey anlamırdı. Kömək etmək məqsədilə yaxınlaşaraq nəzarətçiyə "Dövizin (exchange) harda olduğunu soruşur” dedim. "Haa, bu tərəfdədi, amma hələ qapalıdı. Saat 10-da açılacaq”- əli ilə arxa tərəfdəki çıxışın istiqamətini işarə edirdi.

Jeton almağa türk lirəsi olmadığı üçün çarəsiz qalan insana kömək təklif etdim. Bunu gözləyirmiş kimi metrodan düşəndə Aksaray tərəflərdə pulumu verəcəyinə söz verib təşəkkür etdi. Biz eskalatora doğru gedərkən daha iki yoldaşı bizə yaxınlaşdı. Salamlaşmadan sonra bayaqki "tanışım" onlara mənim kim olduğumu izah etdi. Danışıqlarının gürcü dili olduğundan əmin olaraq söhbətə başlamaq üçün rusca bildiyim bir neçə sözü bir araya gətirərək "ti gruzin da?“ sualını verdim. Elə o andaca "net, ya Armen” cavabını alanda həm çox təəcübləndim, həm də gülümsədim. İyirmi üç illik həyatımda ilk dəfə idi ki canlı şəkildə erməni görürdüm. Qəribə hisslər keçirirdim. Çünki ona jeton alaraq metroya minməsinə kömək etdim. O da qarşılığında hörmət və təşəkkür jesti olaraq ağır və təkəri qırıq çemodanımı daşıyrdı. Ömrümdə ilk dəfə bir erməni ilə söhbət etmək fürsəti yaranmışdı. Bunu əldən verə bilməzdim. Bu arada o da məndən hardan olduğumu soruşub cavabını eşidəndə eynən mənim kimi gülümsədi- "İz Baku?"... Sonra Bakının hansı tərəfində qaldığımı soruşdu. Mən də o, bəlkə, tanıyar deyə, “sizin vaxtınızda "ermənikənd" adlanan yerdə"-deyə izah etməyə çalşdım. O da həyəcanla “Drujba” kinoteatrını tanıyıb tanımadğım soruşdu. Mən isə Bakını yaxşı tanımadığım və Dostluq kinoteatrından xəbərsiz olduğum üçün qətiyyətlə “yox, məncə yaxın deil “ dedim. Amma sonra Dostluq kinoteatrının harda olduğunu öyrənəndə "sovet dağilmamış və məlum hadisələr baş verməmiş olsa idi, bəlkə də, indi qonşu olardıq"- deyə duşündüm. Metronu gözləyərkən yeni tanışım “Baku, Baku...” deyə-deyə bir anlıq fikrə getdi. Yanındakı ermənilərlə içində “Bakı” sözünün keçdiyi anlamadığım cümlələr quraraq öz aralarında nəsə danışırdılar. Yoldaşlarından biri ağ "saruşka", qara şalvar və uzun burun ayaqqabı geyinmişdi . Qaşları da bitişik idi. “Vallah, lap qonşumuz Anara oxşayrdı” . Sonra metroya mindik. Adam az olduğundan rahat oturmağa yer çox idi. Oturarkən mənə yoldaşlıq edən erməni “qonşu Anara oxsayan erməni” ilə otururdu . Bu dəfə mənim yanıma digərlərinə nisbətən türk dilində daha yaxşı danışan erməni əyləşdi. Yaşi 30 civarında olardı. Bütün yol boyu hamı susmuşdu. Təkcə sona 2-3 stansiya qalmıs rus dilində “Bakı gözəl şəhərdi” dedi. Sonra “sizdə burada problem olmaz. Sizin türklərlə yəqin dil probleminiz də olmaz, hə?". Başımla təsdiqlədim və burda nə işlə məsğul olduğunu soruşdum “qizil alveri“ dedi.

.

(Qizil alveri sözünü eşidəndə burda tanış olduğum azərbaycanlılar yadıma düşdü. Yolun kənarında  5 lirədən eynək , kuklalar satan bir azərbaycanlı satıcı, hətta biraz sohbət edib azca səmimi olduqdan sonra gəl düşüb aşağıda çay içək demişdi.

Mən və yanımdakı yoldaşım isə tələsdiyimizdən  başqa vaxt üçün söz vermişdik. O isə aşağıda gözel xanımlar olduğunu istəsək bizə düzəldə biləcəyini demişdi,biz də sağollaşıb yolumuza getmişdik. Əlbətdəki azerbaycanlıları pisləmək kimi bir fkrim yoxdur sadəcə o məqamda yadıma bu düşmüşdü. Burda yaşayan azərbaycanlıların evində dəfələrlə qonaq omuşdum və zəngəzurlu Şəhla xalanın hər həftə mənm üçün bişirdiyi azərbaycan yeməklərinin dadi hələ də damağımdadır)

Erməni “tanışlarım”a bir neçə sualda mən vermisdm. Əvvəla, mən ermənilərin Türkiyəyə gəlməsinin qadağan olduğunu zənn edirdim. əlbəttə bu məlumat səhv idi. Sadəcə erməni sərhədləri  bağlı idi. Digər sualım isə AzTV-dən görüb eşitdiyimiz xəbərləri təsdiqləmək məqsədi güdürdü. “Ermənistanda vəziyyət necədir? Iş varmi ? İnsanlar necə dolanr” sualına cavabı fərqli olmamışdı. “İş yox , hamı köçüb Avropadakı, Rusiyadakı qohumlarının yanına, şəhərdə heç bir yenilik yoxdur, qısaca Ermənistan pis vəziyyətdədr”- lap AzTv demişkən...

Ən axırıncı stansiyada düşdük, onlardan biri mənim borcumu qaytarmaq üçün “döviz” tərəfə getdi. Dıgər ikisi isə mənə fikir vermədən öz aralarında danismağa başladılar. Arabr göz ucu mənə baxıb gülümsəyirdilər və bu anda məndə millətçilik duyğuları yaranırdı. Görəsən azərbaycnlıları ələ salırdlar? Axı niyə ələ salsınlar, nə lazımsız düşüncə idi...

Sonra pul dəyişdirməyə gedən erməni qayıtdı.  Sadəcə bir  jetonun pulunu qaytarmaq üçün valyutadəyişməyə gedb gəldi və mənə 2 lira qaytardıl. Sonra sağollasdı...

...Yoluma dəvam edərkən müharibələri, eşitdiyim  insan faciələrini, Bakıda şəhərli  taksi şoferinin məni hər dəfə təəcübləndirən məlumatları yadima düşdü. Bir dəfə taksi şoferi rus, erməni, ukrayn qonşularından və uşaqlıqlarnın cox maraqlı keçdiyindən danışırdı. Sonra da hər dəfə zəmanəyə lənət oxuyardı...

...Mən isə evə gedən yolumda iki qonşu millətin arasında yaranan və yaxud yaradılan düşmənçiliyi, bunun yaranma səbəblərini , tarixi faktları və soyqırımları düşünməyə başladım...